Binnenkort slaat de vreugde van het winterse vieren weer toe. De feesten. Onwillekeurig moet ik bij dat woord altijd weer heel even aan de film Festen denken, die mogelijks het meest cynische beeld ooit heeft opgehangen van wat een familiefeest zou kunnen zijn. Feesten, festen. Er is maar een lettertje verschil. Een zuivere woordbeeldassociatie, vertel ik mezelf. Meer niet. Of liggen de ervaringen waarnaar de woorden verwijzen toch dichter bij elkaar dan we zouden willen?
Voor de media en ook voor vele mensen van vlees en bloed, is de kerstperiode een heerlijke tijd van lekker eten en feestelijke opschik (glinsteren mag!), van pakjes, versieringen en lichtjes, én van hartverwarmende familieliefde. Zo zou het moeten zijn, zo willen we het, dromen we het. Maar eerlijk is eerlijk. Voor sommige mensen is het kerstdiner één groot hindernissenparcours. Opnieuw komen ze terecht in het oude familiesysteem, waar de vergeten triggers en scripts van vroeger onmerkbaar reïncarneren. Deze lijken bezit van hen te nemen, als onbetrouwbare jinns, kwelduivels die hen dingen laten doen of zeggen die ze niet willen. Ze hebben veel weg van gedroogde linzen, deze verborgen mechanismen. Wanneer ze na maanden droog en levenloos in een mand te hebben gelegen, in vers water worden gezet, beginnen ze prompt te zwellen en pijlsnel wortel te schieten bovendien.
Al van bij het aperitief blijken sommige mensen aldus ongemerkt een oude rol in te sukkelen waar ze de hele avond lang niet meer uit geraken, ondanks de meewarige blikken van hun partners die dat vreemde wezen niet herkennen waarin ze zijn veranderd, stiller dan normaal, onderdaniger, luider of giftiger. Ogen worden gerold als weleer, discussies worden grimmig, het verleden wordt erbij gesleurd, het hele systeem staat op stelten.
Heel wat mensen vertrekken met de feesten dan ook naar zonniger oorden en leggen naderhand veilige minibezoekjes af bij alle familieleden apart, want aan genegenheid voor elk familielid op zich ontbreekt het hen niet noodzakelijk. Ze allemaal samen ontmoeten valt echter erg moeilijk.
Ik heb me afgevraagd of ik dit wel moest schrijven, want aan bepaalde illusies houden we graag vast, ook al voelen ze leeg en uitgehold aan en bovendien zijn de feesten voor het gros van de mensen wel degelijk heel leuk en liefdevol, vooral voor de kinderen die van niets weten, en wat moeten al die perfect gelukkige mensen dan met dit stukje? Toch vind ik het zinvol om even een kat een kat te noemen, want ik merk dat heel wat cliënten ermee kampen. Ze willen loyaal zijn, maar zien er toch tegen op. Zodus, enkele tips om er het beste van te maken.
Hoe het ontbrandbare familiediner toch in schoonheid te beleven?
1. Probeer niemand te veranderen of goede raad te geven, zeker je ouders niet. Het is je nooit gelukt hen naar jouw hand te zetten en het zal je ook nu niet lukken. Bovendien komt het je niet toe en draait het de kwetsbare rangorde op zijn kop, met alle gevolgen van dien.
2. Verander op tijd van onderwerp als de discussie over waarden dreigt te gaan. Waarden zijn enorm abstract en taal blijkt veelal ontoereikend om er werkelijk tot door te dringen. Waarden zijn bovendien emotioneel geladen en worden door mensen dikwijls als een deel van hun identiteit gezien. Ze hebben geen waarden, ze zíjn hun waarden. Een andere waarde verdedigen komt over als een afkeuring van de gehele persoon met de tegengestelde waarde. Ik hoef er geen tekening bij te maken. Voor alle volledigheid: politieke discussies zijn àltijd discussies over waarden. Begin er niet over, ontmijn en wijk uit. Vraag bijvoorbeeld: wat vinden jullie van de kroketten? Misschien legt iemand dan uit hoe ze gemaakt zijn.
3. Buig oordeel om in interesse. Stel een vraag in plaats van met je ogen te rollen. Vraag oude mensen naar hun vroegere leven, de golden sixties, de oorlog desnoods en laat ze heel lang aan het woord over allerlei feiten. Of neem je voor degene die vlak naast je zit beter te leren kennen. Familieleden ken je dikwijls minder goed dan je denkt, en schoonfamilie zeker niet. Er valt altijd iets te sprokkelen, maar hou tip 1 in de gaten. Niet helpen. Vind je dit moeilijk of heb je te kampen met onderhuidse oude boosheid, hou het dan bij uitstek oppervlakkig of zwijg gewoon, maar vermijd misschien opeen geknepen lippen of het zitten mokken met je armen over elkaar.
4. Heb je de neiging om zelf de lont aan het vuur te steken? Vraag aan je eventuele partner om met zijn/haar servet te zwaaien als je er over dreigt te gaan. Ga naar het toilet als je het echt niet meer weet en herpak je.
5. Als iemand echt op je kap gaat zitten zit, ga dan nog eens, of loop buiten met je telefoon aan je oor.
Deze tips zijn geen grap. Mensen denken dat een oppervlakkig gesprek niet liefdevol kan zijn, maar niets is minder waar. Het is de kwaliteit van het 'zijn' dat uiteindelijk telt. Liefdevol is beter dan interessant. Dankbaar beter dan correct. Toch als het om familierelaties gaat. Als je niet kunt aanvaarden dat je familie niet ethisch en intellectueel perfect is, dan sla je het feest misschien beter over. Toch is het de moeite om te proberen deel te nemen, zonder verwachtingen, met interesse voor elk imperfect mens rond de tafel. Oppervlakkigheid is in die zin een vorm van aanvaarden, maakt dat je niet zo vlug getriggerd wordt, je niet uit je rol hoeft te vallen (of in een rol te worden geduwd die je niet wilt spelen) en dat de verbinding aldus behouden blijft. Het helpt je juist om authentiek en liefdevol te kunnen zijn, en de versie van jezelf te tonen die je in de rest van de wereld al geworden bent.
Zijn de relaties opperbest, kunnen alle familieleden zichzelf voldoende relativeren, hangen er geen oude drama's boven de kalkoen, dan kan je wel eens loos gaan in een filosofisch of politiek debat natuurlijk. Tip 1 en 3 blijven echter altijd relevant.
Wat als het toch misloopt?
Ben je toch met een gebroken hart weer thuis gekomen, omdat iemand je boos maakte, je je beledigd voelde, of gekleineerd, dan kan je dit waardevolle verwerkingsritueel van Deepak Chopra volgen.
1. Schrijf eerst het hele verhaal op vanuit je eigen standpunt. Je hoeft je niet in te houden. Leg het er maar dik op. Al je emoties, boosheid en verdriet mogen op het blad terecht komen.
2. Neem contact met de emotie, dat wil zeggen voel ze in je lichaam.
3. Geef de emotie een naam. Boosheid is geen verdriet, wat is het precies?
4. Schrijf nu het verhaal op vanuit de andere partij.
5. Schrijf het verhaal ook nog eens op vanuit het oogpunt van de vlieg op de muur, of een poederdroge journalist van de Standaard of de Tijd (niet eentje van Dag Allemaal).
6. Lees de tekst integraal voor aan iemand die er niets mee te maken heeft en die je voor 100% vertrouwt. Geen commentaar.
7. Vernietig de geschriften. Stook ze op of verscheur ze, het maakt niet uit.
8. Trakteer jezelf, vier het loslaten van de emotie.
En dan is het weg. Proficiat, je hebt jezelf bevrijd!
Ik hoop voor ons allemaal dat we uitgeslapen, authentiek, liefdevol, maar ook alert en vol humor naar de feesten kunnen trekken, dat wij bij onze familie en vrienden zoveel mogelijk onszelf durven te zijn en dat ook wij dit ook aan ieder van hen kunnen gunnen. Dan zullen de bijeenkomsten blij en open zijn, werkelijk een prachtig zootje ongeregeld, een heerlijke verzameling niet perfecte mensen van grenzeloze goede wil.