Empathie kan je hebben, dikwijls, soms of zelden, maar je kan het het niet zijn.
Hij heeft het weer gedaan. Joris Luyendijk heeft weer een rel ontketend met zijn boek 7 vinkjes over het privilege van de goed opgeleide blanke man. Zelf ben ik ben een vrij en blij 4-vinkje en, ... ach, laat maar zitten, er zijn prangender zaken aan de orde. Lees ik immers op Linked-In en in tal van recensies over 7 vinkjes, dat het (gelukkig) bijna gedaan is met de 7-vinkers. Zij zouden geen empathie hebben en de wereld is weldra aan de meer empathische 3 of 4 vinkertjes.
Zullen we dat allemaal samen toch even tegen het licht houden?
Wat is empathie ook al weer?
Empathie is het vermogen om je in te leven in de gevoelens of de gedachtegang van anderen. Het is dus een manier om informatie te verzamelen over wat andere mensen denken en voelen en volgens sommige bronnen hoort daar dan ook bij dat je gedrag stelt waarbij je met die informatie moreel achtenswaardig omgaat. Bepaalde bronnen (oa. het fantastische boek Nul Empathie) maken een onderscheid tussen rationele, sensitieve en morele aspecten van empathie. Dit lijkt te suggereren dat er nog andere manieren zijn om voornoemde informatie te verzamelen dan door het alwetende voelen alleen.
Empathie is dus van alles en nog wat, maar dit is wat het zeker niet is.
1. Een identiteit
Je hoort het vaak: ik bén empathisch. Empathie kan je hebben, dikwijls, soms of zelden, maar je kan het niet zijn. Je kan er niet mee samenvallen. Zelfs mensen met een natuurlijke aanleg om te voelen wat anderen voelen, slaan de bal vaak mis, bij uitstek als ze zich in het nauw gedreven voelen of als er onbewuste triggers of kwetsuren van vroeger spelen.
2. Een synoniem voor gevoeligheid
Mensen die zich vlug angstig of gekwetst voelen, noemen zichzelf dikwijls empathisch, maar empathie en gevoeligheid overlappen mekaar niet volledig. Empathie gaat over het correct inschatten wat de ander voelt of denkt, niet over heel veel dingen voelen op zich, of heel veel dingen voelen over die over jou zelf gaan. Gevoelige mensen gaan vlug veronderstellen dat iedereen weet hoe gevoelig ze zijn en vervolgens vinden dat anderen daar altijd rekening mee moeten houden en als ze dat niet doen, ze van slechte wil zijn, waardoor ze heftig gaan reageren, waarop deze mensen zich dan een bult verschieten, want geen haar op hun hoofd, enz.... Op die manier komen gevoelige mensen soms zelfs volledig buiten de empathie-radius te staan.
3. Een synoniem voor hulpvaardigheid
Veel helpen is vooral een teken van iets beter (denken te) kunnen of weten en dus van gewilde of ongewilde dominantie. Als je echt in een empathische vibe bent, zul je heel erg opletten met helpen. Het is niet omdat iemand objectief gezien (of volgens jouw waardestelsel) een probleem heeft, dat het van empathie getuigt om dan maar meteen Florence-Nightingale-gewijs erop af te stuiven. Als je de deur in je gezicht krijgt als je hulp komt bieden, dan ben je van alles geweest, ongetwijfeld allemaal achtenswaardige dingen, maar met empathie had het niets te maken.
Hoe houd je je empathie zuiver? 7 essentials.
Besef dat identiteit gelaagd is en nooit kan samenvallen met een talent of capaciteit. Je kan nooit claimen dat jij in alle omstandigheden gelijk hebt, omdat je empathisch vermogen bezit. Laat staan dat je zou kunnen beweren dat je als 3 of 4 vinkje empathischer bent dan any given 7 vinker. Het is onmogelijk om van alle leden van een categorie mensen te beweren dat ze al dan niet empathisch zijn.
Oordeel niet te snel. Als de mond begint te spreken, gaan de oren dicht. Wie zich aan het oordelen begeeft, is de facto opgehouden met kijken en voelen. Als je werkelijk empatisch wil zijn, hou dan je oordelen en vooroordelen achter slot en grendel en ga kijken en luisteren. Wat is er echt?
Empatisch vermogen kan een talent zijn, maar zoals elk talent moet het geoefend worden en bewust ingezet worden. Bekwaam je en zorg dat de knop aanstaat.
Wees je ervan bewust dat uitgesproken rationele mensen met een goed ontwikkeld moreel kompas en de reflex om goed te observeren en feedback te vragen, soms een veel positiever empathisch saldo bereiken dan getalenteerde empathen die onbewust met hun talent omspringen en die zichzelf niet kennen.
Ken jezelf. Als je jezelf kent, in alle lagen en schakeringen, ga jij in een conflict weten wat van jou is en wat van de ander. Wie zichzelf kent, zal zijn verdriet, zijn angst, niet op anderen projecteren, maar werkelijk kunnen zien, horen, voelen wat er is en wat er gevraagd wordt. Pas met zelfkennis wordt empathie een betrouwbare bron van informatie.
Stel steeds de vraag: 'Wordt mijn hulp gevraagd?' Voelen wat een ander nodig heeft is immers nog geen opdracht voor jou. Wordt mijn hulp wérkelijk gevraagd? Daarvan hangt het af of je een opdracht hebt. Stel jezelf die vraag of stel ze nog liever aan de ander. Het laatste wat jij wilt, opgetrokken uit goede wil, als je bent, is ongevraagd inbreken in de ziel van de ander. Iedereen heeft recht op een partijtje spartelen of een robbertje vechten met het leven. Niemand moet iets oplossen omdat jij en ik er last van hebben.
Ga niet uit van veronderstellingen, maar vraag feedback, zelfs als je een natuurlijke aanleg voor empathie denkt te bezitten. Better safe than sorry. Bovendien brengt de vraag stellen meer verbinding met anderen.
Wil je je aangeboren empathisch vermogen trainen en verfijnen? Vrees je dat je empatisch vermogen ontbreekt? Speelt jouw empathie je parten omdat je geen grenzen kan handhaven met betrekking tot 'jouw opdracht'? Misschien kan ik je helpen. (Je moet me dan wel eerst de vraag stellen :-) De interventies zijn kort en impactvol. Voor 1 tot en met 7 vinkers. Allen zijn welkom.
Kristien De Wolf
Coach, schrijver, olijfboer.